وضعیت زنان سرپرست خانوار

نقص آماری در کشور ما از مهمترین معضلاتی است که بر سر راه رسیدگی به مشکلات قرار دارد، این موضوع در خصوص آخرین آمار از تعداد زنان سرپرست خانوار در کشورمان نیز صدق می کند. بر اساس آمار سرشماری سال ۸۵ تعداد زنان سرپرست خانوار و بی سرپرست یک میلیون و ۶۴۱ هزار نفر بوده است اما هر روز که می‌گذرد بر تعداد وعده‌های مسئولان کشور برای بهتر کردن وضعیت آنها افزوده می‌شود ولی هنوز هم که هنوز است مسئولان نتوانسته اند آن‌طور که باید و شاید کاری برای این زنان انجام دهند.

اگر چه فاطمه بداغی ، معاون حقوقی رئیس جمهوری عقیده دارد که «تعداد زنان سرپرست خانوار نباید در جامعه افزایش پیدا کند.» اما ظاهرا آمار و ارقامی که از میزان طلاق ها در ۱۰ سال گذشته منتشر شده توجهی به باید و نبایدهای مسئولان دولتی ندارند، به گونه ای که به گفته دکتر نظرنژاد، جامعه شناس «در طول ۱۰ سال گذشته نرخ طلاق در کشور ۱۳۴ درصد رشد داشته وطلاق در سال ۸۸ به نسبت سال ۷۸ بیشتر از دو برابر شده است که با این حساب سالانه ۶۰ هزار زن در کشور بی سرپرست می شوند که در این آمار، تعداد زنان ویژه، زنان فراری و زنان بلاتکلیف مشخص نشده است.»

اعتیاد نیز یکی از مشکلاتی است که خانواده های زیادی با آن دست به گریبانند. این درحالی است که تعداد زیادی از مردان سرپرست خانوار که معتاد هستند در هیچ آماری محاسبه نشده اند تا بتوان با استناد به این آمار تعداد زنان سرپرست خانوار مشخص و معلوم شود که چه تعداد از خانواده ها علاوه بر حمایت مالی نیاز به مشاوره برای حل مشکلات ناشی از اعتیاد در خانواده دارند. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که تعداد زنان سرپرست خانوار در کشور بیش از ۳ میلیون نفر است. حمایت از زنان سرپرست خانوار به عهده سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام‌خمینی‌(ره) گذاشته شده ، اما تعداد زنان سرپرست خانواری که حمایت‌های این سازمان ها مشکلات آنها را رفع نمی کند یا هیچ کمکی از این دو نهاد دریافت نمی کنند زیاد است.

مشاغل نیمه تخصصی در انتظار زنان سرپرست خانوار

مهمترین مشکلاتی که زنان سرپرست خانوار با آن دست به گریبانند مشکل اقتصادی است. بر اساس گزارش شورای فرهنگی – اجتماعی زنان : «زنان سرپرست خانوار در کشورمان در معرض فشارهای اقتصادی مربوط به تامین مسکن ، مایحتاج روزانه و نیازهای فرزندان خود هستند و درآمد کم آنها موجب فقر نسبی زنان نسبت به مردان سرپرست خانوار شده است.» اما از آنجایی که درصد بسیاری از زنان سرپرست خانوار، در زندگی قبلی خود خانه‌دار بوده و هیچ‌گاه به دنبال معاش و پول در آوردن نبودند، با سرپرست شدن در بازار اقتصادی نمی‌توانند شغل مناسبی انتخاب کنند، بنابراین به دنبال مشاغل نیمه‌تخصصی و کم ارزش هستند و نسبت به مردان دستمزد کمتری دریافت می‌کنند، در نتیجه زندگی همراه با فقر دارند.

مشکل دیگر این زنان نداشتن مسکن است که به دلیل پایین بودن درآمد نمی‌توانند مسکن مناسبی اجاره کنند و مجبورند در مناطق نامناسب که اجاره کمتری دارد، سکونت داشته باشند پس به‌طور کلی اقتصاد به عنوان اصلی ترین مشکل زنان سرپرست خانوار مطرح است.

اگر چه در برنامه های چهارم و پنجم توسعه از رسیدگی به وضعیت زنان سرپرست خانوار نام برده شده و مصوب شده تا به این زنان از منابع دولتی حقوق پرداخته شود، اما محدودیت منابع که همواره یکی از مهم‌ترین مشکلات دولت‌ها در تمام تاریخ بوده مانع از این شده تا حقوق درخوری به این زنان پرداخته شود، به‌گونه‌ای که تا سال گذشته سازمان بهزیستی به زنان سرپرست خانوار ۵۴ هزار تومان پرداخت می‌کرد که اگر بنا بود این مقدار بر اساس برنامه های مصوب چهارم و پنجم توسعه باشد، زنان سرپرست خانوار باید ۴۰ درصد از حقوق مصوب قانون کار یعنی ماهیانه ۱۳۲ هزار تومان دریافتی داشته باشند.

این درحالی است که حداقل هزینه ماهانه خانوارهای ساکن تهران، رقمی‌معادل یک‌میلیون و ۲۱۶ هزار تومان است؛ به طوری که هزینه سالانه خانوارهای مناطق شهری تهران حداقل ۱۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان برآورد شده است.هزینه زندگی در تهران از زندگی در سایر شهرها کمی‌بیشتر است، با این حال از آنجا که بخش اعظم زنان سرپرست خانواده شهرنشین‌اند و بیش از نیمی‌از آنان بیکار و نیازمند کمک‌‌های دولتی هستند، مقایسه ارقام ارائه شده توسط شهرداری تهران و کمک‌های کمیته امداد و سازمان بهزیستی، دو نهاد مسئول رسیدگی به زنان سرپرست خانواده، تصویری از فقر فزاینده خانواده‌های زن سرپرست به دست می‌دهد.

به گفته دکتر نظر ن‍ژاد مشکلات مالی از مهم‌ترین مشکلات زنان سرپرست خانوار است . وی تاکید می‌کند: «زنان سرپرست خانوار‌ به‌دلیل اینکه هم نقش پدر و هم نقش مادر را به عهده دارند، معمولا نمی‌توانند نقش پدر را به‌درستی ایفا کنند و خلأ‌ عاطفه مردانه در فرزندان این خانواده‌ها دیده می‌شود. » وی درخصوص مشکلات خانواده‌های دارای زنان سرپرست خانوار می‌گوید: « ازدواج‌های زودهنگام، دوستی‌های غیرمنطقی، انزوا، افسردگی، بدبینی و حس انتقام‌جویی در بسیاری از فرزندان خانواده‌های زنان سرپرست خانوار قابل بروز است؛‌ در این خانواده‌ها غیبت مادر نیز به‌علت اجبار برای اشتغال تاثیر منفی در مسائل تربیتی فرزندان دارد.» دکتر نظرنژاد با اشاره به اینکه ۱۰ درصد از خانواده‌های ایرانی، زن سرپرست هستند، تاکید می‌کند: «ضعف پوشش‌های حمایتی،‌ سبب مضاعف شدن فعالیت این افراد در محیط‌های کاری خارج از خانه شده است.»

رشد چشمگیر طلاق علت افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار

هادی مقدسی ،‌نماینده مردم بروجرد در دوره هشتم مجلس شورای اسلامی‌نیز با اشاره به این نکته که تعداد زنان سرپرست خانوا در ۱۰سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است،‌ تاکید می‌کند:‌ « رشد میزان طلاق تاثیر مستقیمی‌در افزایش میزان زنان سرپرست خانوار دارد.» وی با بیان اینکه به موازات رشد آمار زنان سرپرست خانوار باید نیازهای فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی آنان تامین شود، تاکید می‌کند: «اشتغال و مسکن جزو دغدغه های اصلی زنان سرپرست خانوار است که مسئولان باید برای آن چاره اندیشی اساسی انجام دهند.» مقدسی، طلاق را علت اصلی افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار عنوان کرده و می‌گوید: «موضوع طلاق نیز معلول عوامل متعددی مانند وضعیت فرهنگی جامعه و هجوم تبلیغات ضد ارزش توسط شبکه های ماهواره ای در مورد بنیان خانواده است و متاسفانه برنامه‌ها و تبلیغات شبکه‌های ماهواره موجب شده ارزش های اصیل خانواده در بخشی از جامعه کمرنگ شود.» وی با اشاره به تاثیر مسائل اقتصادی در رشد طلاق در جامعه می‌گوید: «مسائل اقتصادی نیز در افزایش میزان طلاق تاثیر دارد زیرا مشکلات اقتصادی و معیشتی به اختلافات خانوادگی دامن می‌زند اما باید کارهای فرهنگی موثری انجام شود تا میزان طلاق در جامعه سیر صعودی نیابد.»

کمک های قطره چکانی

با وجود اینکه کمیته امداد و بهزیستی تعدادی از زنان سرپرست خانوار را تحت پوشش قرار داده‌اند اما مبلغ پرداختی به این زنان به اندازه ای ناچیز است که هیچ گره ای از مشکلات آنها را باز نمی‌کند . در این میان مرکز امور زنان شهرداری نیز به کمک زنان سرپرست خانوار آمده تا بتواند باری را از دوش این خانواده ها کم کند اما مشکلات زندگی این زنان به قدری زیاد است که باید فکری جدی برای حل این معضل کرد تا بتوان از آسیب هایی که در آینده از این محل به جامعه تحمیل می‌شود جلوگیری کرد. مهم‌ترین اقدام بهزیستی در زمینه حمایت از زنان سرپرست خانوار ، مستمری و کمک‌های موردی در زمینه درمان، ازدواج، تحصیل فرزندان ، تهیه کالاهای اساسی، تامین مسکن ، بهبود تغذیه اعضای خانواده ها و ... است. میزان این کمک های مالی برای خانواده های یک نفره ۲۵ هزار تومان است و تا میزان ۵۰هزار تومان برای خانواده های ۵ نفره به بالا می‌رسد. آذر اسماعیلی، معاون حمایت‌های اجتماعی کمیته امداد امام خمینی(ره) با اشاره به این نکته که این نهاد از ۶۰ درصد زنان سرپرست خانوار حمایت می‌کند،‌ می‌گوید:‌ «یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از مددجویان کمیته امداد را زنان سرپرست خانوار تشکیل می‌دهند، که از این تعداد ۸۵۰ هزار نفر تاکنون با کمک کمیته امداد بیمه شده‌اند و بیش از ۷۸ هزار زن سرپرست خانوار زیر پوشش کمیته امداد با استفاده از تسهیلات خوداشتغالی کمیته امداد از چرخه حمایت مستقیم خارج می‌شوند.» معاون اجتماعی سازمان بهزیستی نیز با اشاره به پرداخت مستمری ماهانه ۵۴ هزار تومانی به زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی، از انتظار ۳۸ هزار زن پشت درهای بهزیستی برای پذیرفته شدن در چتر حمایتی این سازمان و دریافت مستمری خبر می‌دهد. به گفته علی محمد زنگانه «سازمان بهزیستی درخصوص حمایت از زنان سرپرست خانوار از برنامه چهارم توسعه عقب است و این موضوع به دلیل کمبود اعتبارات این سازمان است.» این درحالی است که این سازمان فقط به ۱۷۴هزار زن سرپرست خانوار مستمری پرداخت می‌کند.

آمار متغیر زنان سرپرست خانوار

به گفته خانم مهندس فیروزفر، معاون ستاد توانمند‌سازی زنان سرپرست خانوار، این زنان تا زمانی که توانمند نشده‌اند تحت پوشش برنامه‌های مدیریت شهری در این حوزه قرار می‌‌گیرند که تا کنون مشخصات ۱۶هزار زن سرپرست خانوار دراین سامانه اطلاعاتی ثبت شده است. وی با اشاره به آمار متغیر تعداد زنان سرپرست خانوار می‌گوید:‌«‌ آمار تعداد زنان سرپرست خانوار به تفکیک مناطق متغیر است به عنوان مثال امکان دارد در یک زمان تعداد زنان سرپرست خانوار در منطقه ۲۰ بیشتر باشند اما به مرور که این زنان توانمند می‌شوند آمارها تغییر می‌کند.» فیروز فر درخصوص همپوشانی اقدامات این ستاد با دیگر نهادهای حمایتی می‌گوید:‌«به‌طور کلی قبل از انجام هرگونه برنامه توانمند‌سازی که توسط این ستاد انجام می‌شود، تمامی‌اطلاعات زنان سرپرست خانوار از سازمان‌های متولی مانند بهزیستی و کمیته اعلام استعلام می‌شود و درشرایطی زنان سرپرست خانوار پذیرش می‌شوند که تحت پوشش هیچ کدام از این سازمان‌ها نباشند. بعد از تایید اطلاعات زنان ثبت نام شده، شهرداری تهران به‌عنوان اینکه شهروندی در این شهر زندگی می‌کند که خود خانواده را سرپرستی می‌کند و هیچ نهاد حمایتی نیز از او حمایت نمی‌کند؛ وارد عمل می‌شود. »

معاون ستاد توانمند‌سازی زنان سرپرست خانوار با اشاره به عدم وابستگی مالی این زنان به شهرداری تهران می‌گوید:‌« ما با وابستگی این خانواده‌ها مخالف هستیم چرا که مقرری ماهانه‌ای از سوی شهرداری به این خانواده‌ها داده نمی‌شود. ما به مناسبت های مختلف کارت شارژ می‌دهیم. ما به کرامت انسانی این افراد توجه داریم. نمی‌خواهیم این خانواده‌ها احساس ضعف کنند. به عنوان مثال حسابی در بانک شهر برای این زنان باز شده است که به مناسبت‌های مختلف کارت منزلت این خانواده‌ها شارژ می‌شود تا خودشان با مراجعه به فروشگاه‌های شهروند نیازهای خود را رفع کنند. در واقع قدرت تصمیم‌گیری را به آنها می‌دهیم و مخالف نشان دادن ضعف از سوی این زنان هستیم. »